Lankester, Joke en Ko – Heksen komen van de maan
208 pagina’s | de Kern | oktober 2001
Wicca, ook wel genaamd Moderne Hekserij, is een natuurreligie, gebaseerd op het oude heidendom, waarin een Godin en haar partner worden vereerd. De Godin is de Grote Moeder, die al in de Steentijd werd vereerd, de voedende en beschermende kracht. Tegelijk is ze de afbrekende kracht, die het evenwicht in de natuur herstelt. De God is de vonk die de aarde bevrucht en steeds opnieuw de cyclus van het leven op gang zet.
In dit boek laten we de lezer een blik werpen achter de schermen in onze Coven. Dat is een heksenkring, waarvan wij de Hogepriesteres en Hogepriester zijn. We nemen aan dat je nog niet zoveel over Wicca weet, maar er graag meer over wilt lezen. Misschien omdat je een werkstuk of een artikel over heksen wilt maken. Misschien ook omdat je je afvraagt of Wicca iets voor jou is. We zetten uiteen wat er allemaal bij komt kijken als je besluit dat Wicca je levenspad is. Wat wordt er van je verwacht als je heks wilt worden? Hoe oud moet je zijn? Moet je over speciale gaven beschikken, of kan iedereen heks worden? Waarom trekken heksen een Cirkel en wat doen ze in die Cirkel?
Al deze vragen en nog vele andere worden in dit boek beantwoord. We zetten op een speelse manier uiteen wat Wicca is en wat Wicca’s doen. We laten je aanwezig zijn bij rituelen waarbij we normaal geen buitenstaanders toelaten. We laten je over onze schouders meelezen in ons Boek der Schaduwen, waarin de rituelen van onze Jaarfeesten en Maanvieringen staan opgeschreven, rituelen die voor een groot gedeelte niet eerder zijn gepubliceerd. We leggen je uit wat toveren is en hoe je daar anderen en jezelf mee kunt helpen zonder brokken te maken. We leren je hoe je de toekomst kunt voorspellen en geheime kennis kunt aanboren door de oude orakels te raadplegen.
Als Wicca leer je zelfstandig te functioneren, kritisch na te denken en verantwoordelijk te zijn voor je eigen daden. Wicca is de Oude Religie voor de nieuwe tijd.
 

Lankester, Joke en Ko – Encyclopedie van Westerse Goden en Godinnen
269 pagina’s | de Kern | oktober 2004
De Encyclopedie van westerse Goden en Godinnen geeft een overzicht van de religies van Europa en het Nabije Oosten vanaf de Nieuwe Steentijd tot de komst van het christendom. Anatolië (West-Turkije) is een belangrijke inspiratiebron geweest voor de Grieken, die veel van hun Goden en Godinnen aan deze beschaving hebben ontleend. In Mesopotamië bloeiden de beschavingen van de Soemeriërs en Babyloniërs, die hun stempel drukten op de heidense religies van het Nabije Oosten, Egypte en het Middellandse Zeegebied.
Nadat Alexander de Grote in 331 v.Chr. de Perzen had verslagen, vormden deze culturen de basis voor de Helleense beschaving, die op haar beurt weer werd opgenomen in het Romeinse Rijk. In Noord- en West-Europa legden de Kelten en Germanen de basis voor de staten die in de Middeleeuwen zouden ontstaan. Het christendom heeft elementen uit al deze religies in zich opgenomen en langs deze weg het heidendom een plaats in onze moderne samenleving gegeven.
Ingedeeld naar de religies van het Nabije Oosten, Egypte, de Helleense beschaving, Romeinen, Kelten en Germanen, worden de belangrijkste Goden en Godinnen van deze pantheons in alfabetisch gerangschikte artikelen beschreven. Elk van deze culturen wordt uitgebreid ingeleid, zodat de Goden en Godinnen in de juiste context worden gezet.
Om een indruk te geven van deze encyclopedie volgt hieronder het artikel over Afrodite.
Afrodite
Afrodite werd al in het 3e millennium v.Chr. op Cyprus vereerd in een heiligdom bij de plaats Pafos. Na de komst van Foenicische immigranten nam deze Godin veel elementen uit de cultus van Astarte en Inanna/Isjtar in zich op. De Grieken namen de Godin in hun pantheon op, maar gaven verschillende verklaringen van haar herkomst. Hesiodos liet haar ontstaan uit de door Kronos afgesneden en in zee geworpen testikels van Oeranos (zie inleiding). Ze zou als volwassen vrouw uit de golven verrezen zijn voor de kust van Cyprus en aan land gegaan zijn bij Pafos. Volgens Homeros was ze een dochter Van Zeus en de Oceanide Dione.
Inanna/Isjtar werd in het Nabije Oosten vereerd als Grote Godin, die heerste over de hemel en de aarde en samen met haar geliefde, Doemoezi/Tammoez, vruchtbaarheid bracht aan mensen en aan de natuur. Gewijde seks in een tempel van de Godin was een belangrijk onderdeel van haar cultus. In de mythen en cultusgebruiken rond Afrodite is dit duidelijk terug te vinden. Griekse meisjes werden verondersteld maagdelijk het huwelijk in te gaan. Van meisjes op Cyprus werd echter verwacht dat ze zich voorafgaand aan hun huwelijk door een onbekende lieten ontmaagden en het geld dat ze hiervoor ontvingen aan een van de tempels van Afrodite schonken. Het werd gezien als een eerbetoon aan de Godin, die als dank de meisjes vruchtbaarheid zou schenken. Op het Griekse vasteland waren aan enkele tempels van Afrodite vrouwen verbonden die zich uit naam van de Godin tegen betaling aan bezoekers van de tempels gaven. Ze werden heteren (tempelprostituees) of hiërodulen (gewijde slavinnen) genoemd. Met name Korinte en Eryx op Sicilië stonden hierom in heel de Helleense wereld bekend. De hiërodulen namen ook deel aan andere activiteiten van de tempel, bijvoorbeeld als een smeekbede tot de Godin werd gericht om de stad bij te staan als er gevaar dreigde. Inanna, Isjtar en Astarte waren niet alleen befaamd als Liefdesgodin, maar konden in tijden van oorlog ook op het slagveld van zich doen spreken. Afrodite beschikte duidelijk over dezelfde kwaliteiten. In de tempel van Korinte werd ze met een schild afgebeeld. Ze was de belangrijkste Godin van Korinte en in tijden van nood werd ze geacht de stad te beschermen.
De Grieken namen naar Afrodite toe een tweeslachtige houding in. Enerzijds benadrukten ze dat ze de mooiste van alle Godinnen was en beeldden haar meestal als een beeldschone, naakte, jonge vrouw af. Anderzijds hekelden ze haar ijdelheid en losbandigheid. Haar vermogen elke man of God te verleiden op wie ze haar zinnen had gezet, relativeerden ze door dit toe te schrijven aan de magische kracht van de gordel die ze droeg. Hera leende de gordel een keer van haar om Zeus te verleiden. Ook legden de Grieken haar handelingsvrijheid in seksueel opzicht aan banden door haar als echtgenote te koppelen aan Hefestos, de lelijke en kreupele zoon van Hera en Zeus. Toen Afrodite hem bedroog met de Oorlogsgod Ares, gooide Hefestos, die een kundig smid was, een door hem gemaakt gouden net over het bed waarin het liefdespaar lag en maakte haar ten overstaan van alle Olympiërs te schande. Dat ze de mooiste van alle Godinnen was, werd door de Grieken ook in twijfel getrokken. In een wedstrijd tussen Afrodite, Hera en Athena wie de mooiste was, won Afrodite alleen door Paris, die dit oordeel moest vellen, te beloven dat ze de door hem begeerde Helena verliefd op hem zou laten worden. Paris schaakte Helena en nam haar mee naar Troje, wat de aanleiding tot de Trojaanse Oorlog werd.
De schoonheid van Afrodite beantwoordde aan de Griekse fixatie op volmaakte vormen, die te zien is in alle Griekse kunstuitingen. Op Cyprus stond de seksualiteit en vruchtbaarheid van de Godin centraal en de volmaaktheid van haar lichaamsvormen speelde nauwelijks een rol. In Pafos, het belangrijkste en oudste centrum van de verering van de Godin op Cyprus, was haar cultusbeeld zelfs helemaal geen vrouw, maar een abstracte conische zuil, die op talloze Romeinse munten is afgebeeld.
Hoewel de Grieken haar koppelden aan Hefestos waren er vele geliefden met wie de Godin het bed gedeeld zou hebben. Van de zeven Olympische Goden was alleen Apollo kennelijk ongevoelig voor haar bekoorlijkheden. Ares schonk haar verschillende kinderen voordat Hefestos het paar op heterdaad betrapte. Uit een affaire met Hermes kwam het kind Hermafroditos voort. Dionysos zou haar bevrucht hebben met Priapos, een God die met een overdreven grote erectie werd afgebeeld. Hesiodos noemde Eros, een van de kinderen die Oermoeder Chaos baarde (zie inleiding), als haar eerste partner, die haar vanaf haar geboorte gevolgd zou hebben, waar ze ook ging. In de latere Griekse traditie werd Eros een kind van Afrodite en Ares. Door een pijl in hun hart te schieten kon Eros in mensen een onbedwingbare liefde doen ontbranden. Adonis was de eerste geliefde van Afrodite. De mythen en rituelen rond Adonis zijn in het betreffende artikel beschreven.
Afrodite werd in heel de Helleense wereld vereerd, maar de koppeling van seksualiteit aan een Grote Godin was voor de Grieken moeilijk te bevatten. In Anatolië werd Afrodite wel degelijk als Grote Godin vereerd, met name in Afrodisias, zo’n 100 km landinwaarts vanaf de Anatolische zuidwestkust. Al in het 6e millennium v.Chr. bevond zich hier een heiligdom, dat waarschijnlijk door kolonisten uit Hacilar (zie hoofdstuk 3) was gebouwd. Vanaf het begin van de Bronstijd (rond 4350 v.Chr.) tot de kerstening van het Romeinse Rijk (3e eeuw AD) is het heiligdom onafgebroken in gebruik geweest. De Anatolische Grote Godin die hier vereerd werd, nam in het 3e millennium v.Chr. elementen van de Mesopotamische Inanna/Isjtar in zich op, die hier onder de Akkadische bijnaam Nin bekend stond. Het heiligdom werd naar deze Godin aangeduid als Ninoè, een naam die nog in de 6e eeuw AD door Stefanos van Byzantium gebruikt werd. De Grieken stelden de in Ninoè vereerde Godin gelijk aan Afrodite en noemden het heiligdom naar haar Afrodisias. In de 6e eeuw v.Chr. werd een Ionische tempel voor de Godin gebouwd op de fundamenten van de oudere tempels. De Romeinen, die vanaf de 2e eeuw v.Chr. over dit gebied heersten, hielden de cultus van de Godin in stand en verleenden de tempel en de plaats uitzonderlijke voorrechten. Haar in het museum tentoongestelde cultusbeeld uit de 1e eeuw v.Chr., meer dan twee meter hoog, laat haar waardigheid als Grote Godin in al haar aspecten zien (zie foto rechts). Ze draagt een gewaad dat van haar hals tot over haar voeten reikt. Daarover een tuniek met reliëfs in vijf lagen. In de bovenste laag draagt ze tussen haar borsten een hanger met daaraan de maansikkel. Daaronder de drie Gratiën (Godinnen verbonden met dans, muziek, levensvreugde en liefde), geflankeerd door Zeus en Hera. In de middelste laag bevinden zich Selene (de Maangodin) en Helios (de Zonnegod). De vierde laag toont ons de zee, waaruit de Godin oprijst, gedragen door een dolfijn. De gevleugelde Eros bevindt zich naast haar. Zijn onderlichaam eindigt in de staart van een vis. Op de onderste laag brengen twee gevleugelde Eroten een plengoffer. Eroten werden in de laat-Helleense tijd vaak samen met Afrodite en Eros afgebeeld en vertegenwoordigden het erotische aspect van de Godin. Een derde Eroot houdt een fakkel ondersteboven. Voor de Grieken was dat een verwijzing naar de onderwereld. Het beeld toont de Godin als heerseres over de hemel, de aarde, de zee en de onderwereld, over leven en dood, over zang, dans, liefde en levensvreugde. Op haar hoofd draagt ze een hoge kroon met daarop een zespuntige ster, die de planeet venus voorstelt. Inanna en Isjtar werden ook met deze planeet verbonden. De hoge kroon toont haar verwantschap met de Grote Godin Kybele, die ook in Anatolië vereerd werd.
Plato verwoordde het onvermogen van de Grieken om Afrodite in al haar aspecten te bevatten toen hij een onderscheid maakte tussen Afrodite Oeranos (de Hemelse Afrodite) en Afrodite Pandemos (Afrodite van het hele volk). De Hemelse Afrodite vertegenwoordigde voor Plato de liefde als abstract ideaalbeeld, de goddelijke liefde die de kosmos had geschapen en in evenwicht hield. Lichamelijke liefde en tempelprostitutie hoorden voor Plato bij Afrodite Pandemos, vereerd door het gewone volk, dat niet in staat was tot abstracte filosofische bespiegelingen. Voor de Mesopotamiërs en Anatoliërs waren beide vormen van liefde onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor de Grieken waren ze niet verenigbaar. De Romeinen stelden Afrodite gelijk aan Venus en onder die naam herleefde ze in de Renaissance, als Godin van de Liefde.
(© Joke en Ko Lankester 2004)
 

Lankester, Joke en Ko – De taal van de orakels
335 pagina’s | de Kern Fontein | april 2000
In dit boek geven we een overzicht van verschillende manieren om te orakelen, o.a. aan de hand van dromen, pendelen, kaartleggingen, runen en het werpen van stenen. We behandelen ook wat minder bekende orakelmethoden, zoals het al door de Romeinen gebruikte geomantie-orakel. We hebben meer dan dertig jaar ervaring in het werken met verschillende divinatietechnieken en publiceren in dit boek voor het eerst ook een paar door onszelf ontworpen methoden. We leggen uit hoe je een Keltisch Bomenorakel kunt maken en raadplegen en hoe je kunt divineren met tien door jezelf gemaakte planeetkaarten. We leren je ook hoe je kunt schouwen in een zwarte spiegel (die je via deze site kunt bestellen).
Orakelen, ook wel genoemd divineren of wichelen, is zo oud als de mensheid. In de Oudheid werd vaak voor belangrijke staatszaken een orakel geraadpleegd. Denk bijvoorbeeld aan het wereldberoemde Orakel van Delphi. Veel nog steeds gebruikte orakeltechnieken zijn in het Nabije Oosten ontstaan. De Soemeriërs en Babyloniërs gaven via de Grieken en Romeinen hun kennis over astrologie en het lezen van voortekens (omens) door. Op een boeiende en gemakkelijke leesbare manier plaatsen we de door ons behandelde orakelemethoden in een historische context, zodat je begrijpt waaruit de betreffende techniek is voortgekomen en ook begrijpt wat je doet als je een orakel raadpleegt.
Aan de hand van praktische voorbeelden wijzen we je de weg om verschillende technieken uit te proberen. Daar hoef je niet het hele boek voor te lezen. Als een bepaalde methode je aanspreekt, kun je het betreffende stuk hierover lezen en gelijk aan de slag. Als je kiest voor het werken met Oghamtekens of runen, kun je via deze site de benodigde stenen aanschaffen (zie de pagina’s Orakelen met Ogham en Orakelen met de Runen in Onze Winkel). Voor verschillende door ons beschreven orakelmethoden kun je wat je nodig hebt zelf maken. Voor de Babylonische Oliedivinatie heb je niets anders nodig dan een kom water en wat olie. We hebben deze, op Babylonische kleitabletten teruggevonden methode uitgeprobeerd en het werkt. Alle door ons beschreven methoden hebben we trouwens uitgebreid uitgeprobeerd voordat we ze de door ons beschreven vorm hebben gegeven.
 

Lankester, Joke en Ko – De kringloop van het leven
219 pagina’s | de Kern | maart 1998
Wicca de Oude Religie
Wicca, ook wel genaamd Moderne Hekserij, is een natuurreligie waarin een Godin en een God worden vereerd. De Godin vertegenwoordigt het vrouwelijke, de aarde. De God is het mannelijke aspect, de kracht die steeds opnieuw de cyclus van de natuur op gang zet. Samen vormen ze een polariteit, een spanningsveld van elkaar aanvullende krachten. Deze Goden zijn terug te vinden in de oudste religies op aarde en daarom wordt wicca ook wel aangeduid als De Oude Religie. De huidige vorm van de wicca is te herleiden tot het Engeland van net voor de Tweede Wereldoorlog, maar de basis is vele duizenden jaren eerder gelegd.
Wij zijn ingewijd in de Wicca en leiden al vele jaren een eigen Coven, zoals een heksengroep genoemd wordt.
We beschrijven in klare taal de betekenis van de magie, met haar belangrijkste vormen, de rituele en de natuurmagie. Dit onderwerp spreekt voor veel mensen tot de verbeelding. We plaatsen de magie binnen het kader van de westerse esoterische traditie en geven aan op welke wijze binnen de Wicca met dit onderwerp wordt gewerkt.
De rituelen van de Wicca, de gang van zaken in een Coven en het gebruik van werktuigen worden gedetailleerd en boeiend beschreven.
 

Lankester, Joke en Ko – De acht jaarfeesten
256 pagina’s | de Kern | maart 1998
Door de eeuwen heen hebben Jaarfeesten het leven van de mens vorm en inhoud gegeven. Niet alleen de boerenbevolking, maar ook stadsmensen vierden de oude zaai- en oogstfeesten. Het opwekken en doorgeven van de magische kracht die sluimert in alles om ons heen is een heidense traditie die tweeduizend jaar christendom getrotseerd heeft.
Het boek De acht Jaarfeesten brengt de magische wereld van Jaarfeesten, rituelen en het oude heidendom tot leven. Het verband tussen de heidense Jaarfeesten en hun latere christelijke varianten wordt diepgaand en helder geanalyseerd. De geschiedenis van de Jaarfeesten wordt geschetst in het kader van de Juliaanse kalender die in Nederland tot 1700 in gebruik bleef. In deze kalender viel Midwinter op 25 december, de Lente op 25 maart en Midzomer op 24 juni. Pas de invoering van de Gregoriaanse kalender plaatste deze feesten op de huidige data. Het christelijke Kerstfeest werd daarmee losgekopeld van het heidense Midwinterfeest, net als het Sint-Jansfeest gescheiden werd van de Midzomerviering.
Voor elk feest geven we vele suggesties om het gestalte te geven. Recepten voor bij het feest passende broden, koekjes, wierook en wijn ontbreken niet. Voor elk feest is een ritueel uitgewerkt, zoals het door ons jarenlang in onze eigen jaarfeestengroep is gebruikt. Daarnaast worden vele suggesties gedaan om zelf een eigen viering uit te werken.
 

Knight, Brenda – Heksenzakboekje
ISBN 9044701193
In dit boekje is een rijkdom aan eeuwenoude wijsheden, bezweringen en rituelen verzameld, die binnen heksenkringen van generatie op generatie zijn overgedragen. Het bevat de belangrijkste elementen uit de hekserij om uw leven te verrijken, zoals liefdesbezweringen, kaarsenmagie, geneeskrachtige kruiden, amuletten. Deze kostbare wijsheden kunnen u helpen om liefde, voorspoed, gezondheid en innerlijke rust te brengen in uw eigen leven en dat van de mensen rondom u. Wie deze kennis bezit en beheerst, neemt voorgoed zijn lot in eigen handen.
 

Jong, Erica – Witches
ISBN 0810991217
Hardcover | 176 Pagina’s | Harry N. Abrams, Inc. | USA Edition | 2004
This exploration of the world of witchcraft combines fact and fantasy in beguiling poetry and prose, as Jong analyses the figure of the witch both as historical reality and as archetype. Real recipes for potions and spells are included.
 

Husain, Shahrukh – De godin
184 pagina’s | mei 2002
De mythe van de godin, symbool van vruchtbaarheid en moederschap, vertegenwoordigt hoop, vrede en vrijheid. Dit rijk geïllustreerde boek vertelt u alles over de belangrijkste theorieën over de matriarchale gemeenschap in het begin van de mensheid en het laat zien hoe de godin en het vrouwelijke aanbeden worden door verschillende culturen.
 

Heksensprookjes – Uitgeverij Elmar
Uitgeverij Elmar | november 2003

Sagen, sprookjes en mythen over magische vrouwen.
Heksen hebben geen beste naam! Ze worden gezien als boosaardige wezens die aan zwarte magie doen, op een bezemsteel vliegen, de duivel aanbidden en pas blij zijn als ze mensen in het ongeluk hebben gestort. Die slechte naam is evenwel pas in de 16e en 17e eeuw onder invloed van heksenvervolgingen en heksenprocessen ontstaan. Daarvoor waren heksen hulpvaardige en geneeskundige tovenaressen, vertegenwoordigsters van de witte magie die werd gebruikt om zieken te genezen en gevaren af te wenden. En nog eerder waren heksen mythische vrouwen met magische eigenschappen: priesteressen die de schakel vormden tussen de mensen en de goden. Vaak werden ze zelfs op één lijn met de goden gesteld. Zij voorspelde de toekomst en beschikten over meer levenswijsheid dan de gemiddelde mens.
In deze bundel zijn verhalen, sprookjes en mythen verzameld uit vele europese landen en regio’s waarin de heks in deze verschillende gedaanten de hoofdrol speelt. Frappant zijn de overeenkomsten en opvallend zijn soms de kleine, maar fijne verschillen tussen de verhalen en hun hoofdrolspelers.
Beschrijving:
Heksen vliegen op bezemstelen, aanbidden de duivel, kunnen de gedaante van een zwarte kat aannemen, hebben een haakneus en een bochel en zijn eropuit de mensen in het ongeluk te storten. Kortom: heksen zijn boosaardige wezens.
Maar in vroeger tijden waren ze mythische figuren, gerespecteerde kruidenkenners en priesteressen die de mensen met raad en daad terzijde stonden. Ze voorspelden de toekomst en beschikten over meer levenswijsheid dan de gemiddelde mens.
De sprookjes die in deze bundel zijn opgenomen tonen ons heksen in deze verschillende gedaanten en laten zien hoe de ontwikkeling van wijze vrouw tot boosaardig wezen zich voltrokken heeft.
 

Heksen Wijsheid – Uitgeverij Deltas
144 pagina’s | Deltas Centrale uitgeverij | oktober 2002
Heksen zijn allang niet meer de slechte oude vrouwtjes zoals we die kennen uit het sprookje van Hans en Grietje die op een bezem rondvliegen.Integendeel, het zijn wijze vrouwen die hun inmense kennis en kracht aanwenden om anderen te helpen of te genezen. In dit boek geeft Thea, ingewijde heks en hogepriesteres, het geheim van de heksenwijheid prijs. Ze bespreekt hoe magie werkt, hoe een heksenkeuken eruit ziet en wat niet mag ontbreken in een heksentuin. Daarnaast verklaart ze hoe u met talloze heksenrituelen negatieve invloeden kunt weren en geluk kunt aantrekken. Om deze rituelen te doen slagen, krijgt u een heleboel suggesties voor de juiste toverspreuken, magische oliën en heerlijke wieroken. Bovendien vindt u in het boek heel wat informatie over heksenfeesten, werken met tarotkaarten en witte magie. Dit is dus een boek voor iedereen die aan zijn leven een nieuwe betekenis wil geven, en met behulp van magie en rituelen meer geluk in zijn leven en dat van anderen wil brengen.
Dit is een boek vertaald uit het Duits.
Originele titel :Hexenwissen , de Nederlandse vertaling is van: Hajo Geurink.
Beschrijving:
Wiccarituelen voor liefde en geluk.
Bescherming tegen negatieve krachten.
De kracht van wiccamagie Heksenfeesten vieren.
Heksen zijn allang niet meer de slechte, oude vrouwtjes zoals we die kennen uit het sprookje van Hans en Grietje en die op een bezem rondvliegen. Integendeel, het zijn wijze vrouwen die hun immense kennis en kracht aanwenden om anderen te helpen of te genezen. In dit boek geeft Thea, ingewijde heks en hogepriesteres, het geheim van de heksenwijsheid prijs. Ze bespreekt hoe magie werkt, hoe een heksenkeuken eruitziet en wat niet mag ontbreken in een heksentuin. Daarnaast verklaart ze hoe u met talloze heksenrituelen negatieve invloeden kunt weren en geluk kunt aantrekken. Om deze rituelen te doen slagen, krijgt u een heleboel suggesties voor de juiste toverspreuken, magische oliën en heerlijke wieroken. Bovendien vindt u in dit boek heel wat informatie over heksenfeesten, werken met tarotkaarten en witte magie. Dit is dus een boek voor iedereen die aan zijn leven een nieuwe betekenis wil geven, en met behulp van magie en rituelen meer geluk in zijn eigen leven en dat van anderen wil brengen.